Select your language TH EN

เภสัชวัตถุ พืชวัตถุ thai-herbs.thdata.co thdata.co

โรคติดต่อทางเพศสัมพันธุ์โรคผิวหนัง กลากเกลื้อน ชันนะตุ อาการลมพิษ ผื่นคัน โรคน้ำเหลืองเสีย CELASTRACEAE วงศ์กระทงลาย พืชจำพวกต้น

อ่านบทความอัตโนมัติ

ชื่อไทย: มะดูก

ชื่อท้องถิ่น: บักดูก (อีสาน)/ ยายปลวก (สุราษฎร์ธานี)/ ไม้มะดูก (คนเมือง)/ บักโคก (เขมร-สุรินทร์)

ชื่อสามัญ: Ivru wood

ชื่อวิทยาศาสตร์: Siphonodon celastrineus Griff.

ชื่อวงศ์: CELASTRACEAE

สกุล: Siphonodon

สปีชีส์: celastrineus

ชื่อพ้อง:

-Hydnocarpus sharmae P.S.N.Rao & Sreek.

-Siphonodon pyriformis Merr.

-Xanthophyllum subglobosum Elmer

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์:

ต้นมะดูก เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง ไม่ผลัดใบ ลำต้นมีความสูงได้ประมาณ 20-35 เมตร แตกกิ่งก้านทึบ เรือนยอดมีลักษณะกลมทึบ เปลือกต้นเป็นสีเทาอมดำแตกเป็นร่องตามยาว

ใบ เป็นใบเดี่ยว ออกเรียงสลับกัน ลักษณะของใบเป็นรูปค่อนข้างรีหรือรูปขอบขนาน ปลายใบแหลม โคนใบสอบแถบเข้าหากัน ส่วนขอบใบเป็นหยักหรือจักเป็นซี่ฟันตื้น ๆ จักห่างหรือแทบมองเห็นไม่ชัด ใบมีขนาดกว้างประมาณ 1-3.5 นิ้ว และยาวประมาณ 1.5-9 นิ้ว แผ่นใบค่อนข้างหนาคล้ายแผ่นหนัง ผิวใบด้านบนเป็นสีเขียวเข้ม เส้นแขนงใบมีข้างละ 6-10 เส้น ก้านใบยาวประมาณ 0.5-2 เซนติเมตร ใบอ่อนเป็นสีเขียวแก่ เมื่อแห้งแล้วจะเปลี่ยนเป็นสีเขียวมะกอกหรือสีเขียวอมเทา

ดอก ออกดอกเป็นช่อกระจุกตามซอกใบ มีประมาณ 2-3 ดอก ก้านช่อดอกยาวประมาณ 0.5-1.5 เซนติเมตร ส่วนก้านดอกย่อยยาวประมาณ 5-11 มิลลิเมตร บางทีมีจุดสีน้ำตาลแดง ดอกเป็นสีขาวนวลหรือสีเหลืองอมส้ม กลีบดอกเป็นรูปไข่หรือรูปรี มี 5 กลีบ ซ้อนทับกัน มีขนาดกว้างประมาณ 1.7-2.5 มิลลิเมตร และยาวประมาณ 2.2-3.5 มิลลิเมตร ปลายกลีบมน ส่วนกลีบเลี้ยงมี 5 กลีบ โคนกลีบเชื่อมติดกัน ปลายแยกเป็นรูปไจหรือกึ่งกลม ค่อนข้างมน ยาวได้ประมาณ 1-2 มิลลิเมตร กลางดอกมีเกสรเชื่อมติดกับกลีบดอกข้างใน ดอกมีเกสรเพศผู้ 5 อัน ก้านเกสรเพศผู้แบน ยาวได้ประมาณ 1 มิลลิเมตร เชื่อมติดกันที่ครึ่งหนึ่งหรือใกล้ ๆ โคนดอก

ผล ลักษณะเป็นรูปกลมหรือรูปรี ผลมีขนาดกว้างประมาณ 1-2.5 นิ้ว และยาวประมาณ 1.5-3 นิ้ว ผลอ่อนเป็นสีเขียว เมื่อแก่หรือสุกเต็มที่แล้วจะเปลี่ยนเป็นสีเขียวอมเหลือง ภายในมีเมล็ดรูปไข่หลายเมล็ด

สภาพนิเวศวิทยา: พบตามลำธาร และหนอง บึง ในป่าเบญจพรรณและป่าทาม เจริญเติบโตได้ดีในดินเกือบทุกชนิด แต่ชอบดินร่วนโปร่ง มีการระบายน้ำดี มีความชื้นสูงและมีความอุดมสมบูรณ์สูง

ถิ่นกำเนิด: หิมาลายาไปจนถึงนิวกินี.

การกระจายพันธุ์: เกาะอันดามัน, บังกลาเทศ, บอร์เนียว, กัมพูชา, หิมาลายาตะวันออก, จาวา, ลาว, ซุนดาน้อย, มาลายา, โมลุกกะ, เมียนมาร์, นิวกินี, ฟิลิปปินส์, สุลาเวสี, สุมาเตรา, ไทย, เวียดนาม

การปลูกและการขยายพันธุ์: ขยายพันธุ์โดยการเพาะเมล็ด การตอนกิ่ง และการปักชำกิ่ง

สรรพคุณ:

-ตำรายาไทย

*ราก รสเฝื่อนเย็น สรรพคุณ แก้ปวดประดง น้ำเหลืองเสีย ผื่นคัน แก้กามโรค เส้นเอ็นพิการ แก้พิษฝีภายใน (วัณโรค)

องค์ประกอบทางเคมี:

-การแยกสารบริสุทธิ์ จากสารสกัดหยาบไดคลอโรมีเทน ของลำต้นมะดูก พบสารในกลุ่ม triterpenes 24 ชนิด ที่เป็นอนุพันธ์ของ lupane, friedelanes, oleanane และ ursane และพบสารกลุ่ม sterols, fatty acid, sesquiterpene alkaloid และ glycerol derivative (Kaweetripob, et al., 2013) พบสาร polyoxygenated triterpenes จำนวน 20 ชนิด จากต้นมะดูก ประกอบไปด้วยโครงสร้างชนิด ursanes 19 ชนิด และ oleanane 1 ชนิด ซึ่งพบว่าสารในกลุ่ม ursanes 3 ชนิด เป็นสาร triterpenoids ที่หาได้ยาก มีโครงสร้างเป็น 13, 27-cyclopropane ring (Kaweetripob, et al., 2016)

การศึกษาทางเภสัชวิทยา:

-ฤทธิ์ยับยั้งเซลล์มะเร็ง การทดสอบฤทธิ์ยับยั้งเซลล์มะเร็งในหลอดทดลอง ของสารบริสุทธิ์ 27 ชนิด ที่แยกได้จากลำต้นมะดูก โดยใช้เซลล์มะเร็ง 6 ชนิด ที่แยกได้จากมนุษย์ ได้แก่ เซลล์มะเร็งตับ human hepatocarcinoma (HepG2), เซลล์มะเร็งปอด human lung cancer (A549), เซลล์มะเร็งท่อน้ำดี human cholangiocarcinoma (Thai; HuCCA-1), เซลล์มะเร็งปากมดลูก human cervical carcinoma (HeLa), เซลล์มะเร็งเต้านม human breast cancer (MDA-MB-231) และเซลล์มะเร็งเม็ดเลือดขาว T-lymphoblast (MOLT-3) cell line ทดสอบด้วยวิธี MTT assay และ XTT assay พบว่าสารไตรเทอร์ปีน compound ที่ 21 ชื่อ 21β -hydroxy-3-oxo-2,3-secours-12-en-2-oic acid ออกฤทธิ์ดีในการยับยั้งเซลล์เซลล์มะเร็งเม็ดเลือดขาว T-lymphoblast (MOLT-3) cell line โดยมีค่า IC50 เท่ากับ 4.5 ไมโครโมล่าร์ โดยเปรียบเทียบกับยามาตรฐาน etoposide มีค่า IC50 เท่ากับ 0.03± 0.009 ไมโครโมล่าร์ (Kaweetripob, et al., 2013)

การศึกษาทางพิษวิทยา: -

การใช้ประโยชน์:

-ผลสุก ใช้รับประทานได้ มีรสหวานกลิ่นหอม

-ใช้ปลูกเป็นไม้ประดับทั่วไปบ้าง