Select your language TH EN

เภสัชวัตถุ พืชวัตถุ thai-herbs.thdata.co thdata.co

โรคติดต่อทางเพศสัมพันธุ์อาการขัดเบา นิ่ว ขับปัสสาวะ PLANTAGINACEAE วงศ์เทียนเกล็ดหอย พืชจำพวกผัก

อ่านบทความอัตโนมัติ

ชื่อไทย: ผักกาดน้ำ

ชื่อท้องถิ่น: หญ้าเอ็นยืด หญ้าเอ็นหยืดหญ้าเอ็นอืด (เชียงใหม่)/ หมอน้อย (กรุงเทพฯ)/ ผักกาดน้ํา ผักกาดน้ำไทย ผักกาดน้ำใหญ่ (ไทย)/ เชียจ่อยเช่า ตะปุกชี้ ยั้วเช่า ฮำผั่วเช่า เซียแต้เฉ้า (จีน)/ ต้าเชอเฉียนเฉ่า (จีนกลาง) เป็นต้น

ชื่อสามัญ: Common plantain, Greater plantain, Waybread

ชื่อวิทยาศาสตร์: Plantago major L.

ชื่อวงศ์: PLANTAGINACEAE

สกุล: Plantago

สปีชีส์: major

ชื่อพ้อง:

-Plantago adriatica Campana

-Plantago altissima Loisel.

-Plantago angustata Schur

-Plantago borysthenica (Rogow.) Wissjul.

-Plantago bracteata Moench

-Plantago compressiscapa Opiz

-Plantago crenata Blanco

-Plantago dentata Mazziari

-Plantago dilatata Opiz

-Plantago dostalii Domin

-Plantago dregeana C.Presl

-Plantago exaltata Hornem.

-Plantago fonticola Kom.

-Plantago gigas H.Lév.

-Plantago gouanii J.F.Gmel.

-Plantago gracilis Schult. & Schult.f.

-Plantago humifusa Bernh. ex Rchb.

-Plantago japonica Franch. & Sav.

-Plantago japonica f. polystachya Makino

-Plantago laciniosa Domin

-Plantago latifolia L.

-Plantago limosa Kit. ex Roem. & Schult.

-Plantago limosa Kit. ex Sloboda

-Plantago littoralis Nakai

-Plantago longiscapa Jacquem. ex Decne.

-Plantago loureiroi Roem. & Schult.

-Plantago macronipponica Yamam.

-Plantago major var. angustata Domin

-Plantago major f. brachystachya (Wallr.) D.S.Carp.

-Plantago major var. brachystachya Wallr.

-Plantago major var. brasiliensis Fisch. & C.A.Mey.

-Plantago major var. compressiscapa (Opiz) Domin

-Plantago major var. crispa Bubela ex Formánek

-Plantago major f. crispa (Bubela ex Formánek) Domin

-Plantago major var. dumanii Lepage

-Plantago major f. dura (Pilg.) Domin

-Plantago major subf. dura Pilg.

-Plantago major var. flavovirens Pilg.

-Plantago major subvar. incisa Pilg.

-Plantago major var. japonica (Franch. & Sav.) Kuntze

-Plantago major var. jehohlensis (Koidz.) S.X.Li

-Plantago major f. lancifolia Lepage

-Plantago major f. latissima Pilg.

-Plantago major var. leptostachya Wallr.

-Plantago major f. leptostachya (Wallr.) Pilg.

-Plantago major var. luxuriosa Lunell

-Plantago major var. maxima Schltdl.

-Plantago major f. maxima (Schltdl.) Domin

-Plantago major var. megastachya Wallr.

-Plantago major f. megastachya Domin

-Plantago major var. microstachya Wallr.

-Plantago major var. microstachya Hayne

-Plantago major f. minima (DC.) Domin

-Plantago major var. minima Schltdl.

-Plantago major f. minor Pilg.

-Plantago major f. nervata A.T.Szabó

-Plantago major var. pachyphylla Pilg.

-Plantago major var. pachystachya Ces.

-Plantago major subsp. pachystachya (Ces.) Arcang.

-Plantago major var. pilgeri Domin

-Plantago major var. pilosiuscula Ram.Goyena

-Plantago major f. pleiosperma Domin

-Plantago major var. polystachya Hayne

-Plantago major f. polystachya (Makino) T.Yamaz.

-Plantago major var. pubescens Lange

-Plantago major var. rigidifolia Ces.

-Plantago major subsp. rigidifolia Ces. ex Arcang.

-Plantago major f. rotundata Pilg.

-Plantago major var. runcinata Walp.

-Plantago major var. scopulorum Fr. & Broberg

-Plantago major f. scopulorum (Fr. & Broberg) Pilg.

-Plantago major var. sinuata (Lam.) Hayne

-Plantago major subsp. sinuata (Lam.) Peruzzi & N.G.Passal.

-Plantago major f. sinuata (Lam.) Pilg.

-Plantago major subf. subintegra Pilg.

-Plantago major var. tropica Griseb.

-Plantago major var. ungavensis Lepage

-Plantago maxima Ruch.

-Plantago minima DC.

-Plantago minor Gilib.

-Plantago namikawae Masam.

-Plantago nana Tratt.

-Plantago officinarum Crantz

-Plantago pauciflora Gilib.

-Plantago polystachia Mazziari

-Plantago polystachya (Makino) Y.Kim

-Plantago quinquenervis Noronha

-Plantago rocae Lorentz

-Plantago rosea Rchb.

-Plantago sawadae (Yamam.) Yamam.

-Plantago scopulorum (Fr. & Broberg) Pavlova

-Plantago sinuata Lam.

-Plantago sorokini Bunge

-Plantago stylosa Besser ex Decne.

-Plantago subsinuata Hornem.

-Plantago tabernaemontani Baumg.

-Plantago togashii Miyabe & Tatew.

-Plantago villifera Kitag.

-Plantago vulgaris (Hayne) Pavlova

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์:

ต้นผักกาดน้ำ เป็นไม้ล้มลุกขนาดเล็ก มีอายุหลายปี มีเนื้ออ่อน ลำต้นมีความสูงประมาณ 30-120 เซนติเมตร โคนต้นติดอยู่กับดิน รากสั้น แตกแขนงเป็นฝอยมาก

ใบ เป็นใบเดี่ยว แทงขึ้นมาจากใต้ดินคล้ายกับใบผักกาด แต่จะมีก้านใบที่ยาวกว่า ก้านใบยาวเท่ากับแผ่นใบ ใบเป็นใบเรียงสลับ โคนลำต้นมีกาบใบห่อหุ้มอยู่ แผ่นใบผักกาดน้ำมีลักษณะหนาคล้ายกับใบผักคะน้า ใบเป็นรูปไข่กลับและมีขนาดกว้าง โคนใบสอบ ขอบใบเป็นคลื่น ๆ ใบมีขนาดกว้างประมาณ 12-16 เซนติเมตรและยาวประมาณ 20-30 เซนติเมตร มีเส้นใบตามยาวประมาณ 5-7 เส้น โดยลักษณะของใบจะคล้ายกับช้อนสังกะสีขนาดใหญ่ และใบจะแตกออกรอบ ๆ บริเวณต้น

ดอก ออกดอกเป็นช่อแทงขึ้นมาจากใจกลางต้นเป็นหลายช่อ ช่อดอกยาวประมาณ 30 เซนติเมตร ต้นหนึ่งมีดอกได้หลายช่อ มีกาบใบลักษณะเป็นรูปสามเหลี่ยมห่อหุ้มอยู่ ดอกย่อยเป็นสีเขียวอ่อนหรือสีน้ำตาล เป็น 4 กลีบ แตกเป็น 4 แฉก ดอกมีเกสรเพศผู้ 4 อัน ส่วนเกสรเพศเมียมี 1 อัน

ผล ลักษณะค่อนข้างกลม มีรูปร่างไม่แน่นอน ผลมีขนาดเล็กสีเขียวอมสีน้ำตาลหรือเป็นสีน้ำตาลถึงสีดำ เมื่อสุกแล้วจะแตกออก ภายในผลมีเมล็ดประมาณ 8-15 เมล็ด หรืออาจมีมากถึง 15 เมล็ด เมล็ดมีขนาดเล็ก มีความยาวประมาณ 1-1.5 มิลลิเมตร

สภาพนิเวศวิทยา:พบขึ้นตามทุ่งหญ้า พื้นที่โล่งแจ้งที่มีความชุ่มชื้น

ถิ่นกำเนิด: ยูเรเซียถึงคาบสมุทรอาหรับ มาคาโรนีเซีย อเมริกาเหนือและแอฟริกาใต้

การกระจายพันธุ์: -

การปลูกและการขยายพันธุ์: ขยายพันธุ์โดยการเพาะเมล็ด

สรรพคุณ:

-ตำรายาไทย

*ใช้ทั้งต้น รสเย็น สรรพคุณ ขับปัสสาวะ แก้นิ่ว แก้ช้ำรั่ว แก้กามโรค ระงับความร้อน แก้ทางเดินปัสสาวะอักเสบ

องค์ประกอบทางเคมี:

-ต้น พบสาร Aucubin, Glycoside, Plantaginin, Plantaglucide, Saponin, Ursolic acid, วิตามินบี 1, วิตามินซี, วิตามินเค ส่วนในเมล็ดพบสาร Holoside Planteose Plantagluqde และยังพบสารไอริดอยด์ส (iridoids) และสารฟลาโวนอยด์ (flavonoids) เป็นต้น

-ใบ พบสาร Glycoside, Saponin และสารที่มีรสขม เป็นต้น

การศึกษาทางเภสัชวิทยา: -

การศึกษาทางพิษวิทยา: -

การใช้ประโยชน์:

-ตำรายาไทยใช้ทั้งต้นเป็นยาขับปัสสาวะ แก้นิ่ว ละลายก้อนนิ่วในไต แก้นิ่วในถุงน้ำดี ขับล้างทางเดินปัสสาวะ แก้ช้ำรั่ว หรือทางเดินปัสสาวะ ปัสสาวะกะปริดกะปรอย ด้วยการใช้ทั้งต้นประมาณ 1 กำมือนำมาต้มกับน้ำกิน หรือจะใช้ทั้งต้นที่ได้มาใส่ในเครื่องปั่นแล้วปั่นให้ละเอียด นำไปผสมกับน้ำซาวข้าวประมาณ 1 ขวดแม่โขง แล้วนำมาดื่มให้หมดภายใน 1 วัน และให้ดื่มติดต่อกัน 2-3 วัน ก้อนนิ่วจะละลายหลุดออกมาตามท่อปัสสาวะ ส่วนอีกตำราระบุให้ใช้เมล็ด 500 กรัมนำมาต้มกับน้ำ 3 ลิตร โดยต้มจนเหลือน้ำ 1 ลิตรแล้วนำมาแบ่งกิน 3 ครั้ง เป็นยาขับปัสสาวะ

-โรคความดันโลหิตสูง ใช้ผักกาดน้ำและพลูคาวอย่างละ 35 กรัม นำมาต้มกับน้ำดื่ม

-โรคเชื้อราที่เท้า ใช้ใบสดนำมาบดใส่และห่อผ้าพอกทิ้งไว้

-อาการร้อนใน แก้เจ็บคอ ใช้ทั้งต้นนำไปต้มกับน้ำตาลกรวด ใช้กินเป็นยาแก้อาการร้อนใน แก้เจ็บคอ มีฤทธิ์เป็นยาเย็น ส่วนเมล็ดก็เป็นยาแก้ร้อนในเช่นกัน

-อาการหวัด หลอดลมอักเสบ ขับเสมหะ อาการไอ ใช้รากต้มกับน้ำดื่มเป็นยาแก้ไอ

-อาการอักเสบของผิวหนังของทารกที่เรียกว่า “ผ้าอ้อมกัด” ใช้ใบผักกาดน้ำแห้ง นำมาแช่ในน้ำมันแล้วนำไปตากแดด เพื่อสกัดสารออกมาจากใบ แล้วนำน้ำมันที่ได้มาใช้ทาบริเวณที่มีอาการ

-อาการอักเสบของเส้นเอ็นและกล้ามเนื้อ ช่วยแก้อาการปวดตึงบริเวณคอ หลัง เอว แขน ขา แก้ฟกช้ำบวมจากการหกล้มกระทบกระแทก แก้ข้อเท้าแพลง ใช้หญ้าเอ็นยืดมาทุบให้น้ำออกแล้วนำไปพอกบริเวณที่เป็น เชื่อว่าจะช่วยทำให้เส้นเอ็นคลายตัว ช่วยบรรเทาความเจ็บปวดลงได้

-อาการนิ้วซ้น เคล็ดขัดยอก เส้นเอ็นพลิก ช่วยรักษาอาการปวดเมื่อย ใช้ทั้งต้นตำพอกบริเวณที่เอ็นยึด จะช่วยคล้ายเส้นได้

-อาการปวดเมื่อยตามร่างกาย ใช้รากนำมาต้มกับน้ำดื่ม ช่วยบรรเทาอาการปวดเมื่อยตามร่างกาย แก้ปวดหลัง ปวดเอว แก้อาการช้ำใน เป็นต้น

-ภาคอีสาน ภาคเหนือ และภาคกลางหลายพื้นที่จะกินผักกาดน้ำเป็นผักสดจิ้มกับน้ำพริก มีบ้างที่นำไปปรุงสุกก่อนรับประทาน อีกทั้งผักกาดน้ํายังอุดมไปด้วยเบตาแคโรทีน วิตามินบี วิตามินซี และโอสถสารที่มีประโยชน์ต่อร่างกาย ช่วยกำจัดพิษออกจากร่างกาย และเป็นยาระบายอ่อน โดยจะรับประทานช่อดอกอ่อน ๆ ใบอ่อน ๆ