Select your language TH EN

เภสัชวัตถุ พืชวัตถุ thai-herbs.thdata.co thdata.co

ไข้จับสั่น สมานแผล โรคพยาธิลำไส้อาการแพ้ อักเสบจากแมลงสัตว์กัดต่อย อาการขัดเบา นิ่ว ขับปัสสาวะ อาการลมพิษ ผื่นคัน อาการไข้โรคติดต่อทางเพศสัมพันธุ์BIXACEAE วงศ์คำแสด สมุนไพรในงานสาธารณสุขมูลฐาน พืชจำพวกต้น

อ่านบทความอัตโนมัติ

ชื่อไทย: คำไทย (คำแสด, คำเงาะ)

ชื่อท้องถิ่น: คำเงาะ คำแงะ คำแฝด คําแสด (กรุงเทพฯ)/ แสด มะกายหยุม (ภาคเหนือ)/หมากมอง (เงี้ยว-แม่ฮ่องสอน)/ ซิติหมัก (เลย)/ ชาตรี (ภาคอีสาน)/ ชาด ดอกชาติ (ภาคใต้)/ จำปู้ ส้มปู้ (เขมร-สุรินทร์)/ คำยง ชาตี ชาดี (เขมร)

ชื่อสามัญ: Anatto tree

ชื่อวิทยาศาสตร์: Bixa orellana L.

ชื่อวงศ์: BIXACEAE

สกุล: Bixa

สปีชีส์: orellana

ชื่อพ้อง:

-Bixa americana Poir.

-B. katangensis Delpierre

-B. odorata Ruiz & Pav. ex G.Do

-B. purpurea Sweet

-B. upatensis Ram.Goyena

-Orellana americana

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์:

ต้นคำไทย เป็นไม้พุ่มกึ่งไม้ยืนต้นขนาดเล็ก มีความสูงของต้นประมาณ 3-8 เมตร ลำต้นแตกกิ่งก้านเป็นพุ่มกลมหนาทึบ เปลือกลำต้นเรียบเป็นสีน้ำตาลปนเทา

ใบ เป็นใบเดี่ยว ออกเรียงเวียนรอบต้น ลักษณะของใบเป็นรูปไข่ ปลายใบแหลม โคนใบมน ส่วนขอบใบเรียบหรือเป็นคลื่นเล็กน้อย ใบมีขนาดกว้างประมาณ 8-10 เซนติเมตรและยาวประมาณ 11-18 เซนติเมตร แผ่นใบมีลักษณะบางนุ่ม ใบเป็นสีเขียวเหลือบแดง ส่วนใบอ่อนเป็นสีแดง

ดอก ออกดอกเป็นช่อตั้ง โดยจะออกที่ปลายกิ่ง ในแต่ละช่อจะมีดอกย่อยประมาณ 5-10 ดอก ดอกย่อยเป็นสีขาวแกมชมพูหรือสีชมพูอ่อน ๆ กลีบดอกมี 5 กลีบ ลักษณะของกลีบดอกเป็นรูปไข่ยาว และมีกลีบรองดอกขนาดเล็กสีเขียว ดอกอ่อนจะมีลักษณะกลม ผิวสีแดง ดอกมีเกสรเพศผู้จำนวนมากและมีเกสรเพศเมียอีก 1 ก้าน ที่รังไข่มีขนรุงรัง ภายในมีช่อง 1 ช่อง และมีไข่อ่อนอยู่เป็นจำนวนมาก

ผล ลักษณะของผลเป็นรูปสามเหลี่ยม ปลายผลแหลม มีขนสีแดงคล้ายผลเงาะ ผลเมื่อแก่จัดจะแตกออกเป็น 2 ซีก ภายในผลมีเมล็ดจำนวนมาก

เมล็ด มีลักษณะกลมเล็ก สีน้ำตาลแดง และมีเนื้อหุ้มเมล็ดเป็นสีแดงหรือสีแสด

สภาพนิเวศวิทยา: พบได้ตามป่าเบญจพรรณชื้นและตามป่าดิบแล้ง

ถิ่นกำเนิด: เขตร้อนของอเมริกาตอนกลาง

การกระจายพันธุ์: ทางเหนือและใต้ของอเมริกา เช่น เม็กซิโก บราซิล และกัวเตมาลา และประเทศที่มีอากาศร้อน

การปลูกและการขยายพันธุ์: ขยายพันธุ์โดยการเพาะเมล็ด และการตัดกิ่งเพื่อนำไปปักชำ

สรรพคุณ:

-ตำรายาไทย

*ดอก รสหวาน บำรุงเลือดและน้ำเหลืองให้สมบูรณ์ รักษาโลหิตจาง รักษาอาการแสบร้อน คันตามผิวหนัง ระงับความร้อนในร่างกาย โรคบิด ไตพิการ แก้ดีพิการ แก้พิษ บำรุงสมอง บำรุงประสาท บำรุงหัวใจ เป็นยาสมานแผล บำรุงโลหิตระดู ขับระดู

*เปลือกราก ลดไข้ ป้องกันไข้มาลาเรีย แก้โรคหนองใน

*ราก บำรุงเลือด แก้แสบร้อน คัน เปลือกต้น บำรุงโลหิต แก้ไข้ทับระดู

*ใบ รักษาอาการเจ็บคอ ลดไข้ รักษาบิด ขับปัสสาวะ แก้โรคดีซ่าน แก้งูกัด

*ผล เป็นยาฝาดสมาน

*ขนจากผล ขับพยาธิ

*เมล็ด รสร้อนเป็นยาหอม ยาฝาดสมาน สมานแผล แก้ไข้ แก้ลม รักษาโรคหนองใน ขับปัสสาวะ ขับเสมหะ ขับระดู แก้บิด แก้โรคผิวหนัง ไข้มาลาเรีย บำรุงโลหิต แก้ไข้ทับระดู รักษาพิษจากมันสำปะหลังและสบู่แดง ตำพอกหรือทาแก้ปวดบวม ตำพอกหัวหน่าวแก้ปวดมดลูกหลังคลอด

*เนื้อหุ้มเมล็ด รสหวานร้อน เป็นยาระบายท้อง ขับพยาธิ รักษาโรคผิวหนัง และเป็นสีแต่งอาหาร หรือย้อมผ้า เป็นสีที่ไม่มีพิษ ให้สีแสด

*น้ำมันจากเมล็ด รสร้อน ทาแก้อัมพฤกษ์อัมพาต แก้ขัดตามข้อ

-หมอยาอีสานจะนิยมปลูกต้นคำไทยไว้หน้าบ้าน เพื่อใช้เป็นสมุนไพรในการรักษาผู้ที่ถูกมนต์ดำหรือผู้ที่โดนของ ทั้งจากการถูกคนทำใส่หรือจากภูตผีมาทำด้วย โดยหมอยาจะให้กินยาสมุนไพรชนิดนี้หรือชนิดอื่นต้มให้รับประทาน แต่จะต้องใช้ใบคำไทยลูบตามผิวกายเพื่อดึงเอาของไม่ดีออกจากร่างกายร่วมกับมนต์คาถา หรือจะใช้ใบคำไทยร่วมกับมนต์คาถาโดยไม่ต้องกินยาสมุนไพรก็ได้

องค์ประกอบทางเคมี:

-เมล็ด พบสารที่ให้สีคือ bixin, สารขมและสารอื่นๆ เช่น orellin

การศึกษาทางเภสัชวิทยา:

-ฤทธิ์ต้านเชื้อแบคทีเรีย การศึกษาสารสกัดจากเมล็ดคำแสดที่มีต่อเชื้อบางชนิด พบว่า สารสกัดไม่สามารถยับยั้งเชื้อ Escherichia coli แต่พบว่า ปริมาณแคโรทีนอยด์ที่มีสูงกลับสามารถยับยั้งเชื้อ S. aureus ที่เป็นสาเหตุทำให้อาหารเน่าเสีย นอกจากนั้น สารสีจากเมล็ดคำแสดสามารถลดเชื้อ S. enteritidis ได้เช่นกัน

-ฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระ การศึกษาให้สารสกัดจากเนื้อเคลือบเมล็ดคำแสดแก่หนูทดลอง ในขนาด 200 มิลลิกรัม พบว่า สารสกัดจากและขนาดดังกล่าวไม่พบความเป็นพิษต่อตับ

-ฤทธิ์ลดไขมันในเลือด การศึกษาสารสกัดจากเมล็ดคำแสดต่อการออกฤทธิ์ ลดไขมันในหนูทดลอง พบว่า สารสกัดสามารถลดปริมาณไตรกลีเซอไรด์ คอเลสเตอรอลรวม และไลโปโปรตีน ในเลือดของหนูทดลองได้

การศึกษาทางพิษวิทยา:

-การศึกษาความเป็นพิษพบว่า สารสกัดส่วนเหนือดินของต้นคําไทยด้วยเอทานอล : น้ำ (1:1) มีขนาดที่ทำให้หนูถีบจักรตายครึ่งหนึ่งเท่ากับ 0.375 ก./กก. หรือมากกว่า 1 ก./กก. เมื่อฉีดเข้าช่องท้อง และมีค่า 3.8 ก./กก. เมื่อฉีดเข้าใต้ผิวหนัง ขนาดของสารสกัดรากด้วยน้ำที่ทำให้หนูถีบจักรตายครึ่งหนึ่งมีค่าเท่ากับ 700 มก./กก. ไม่พบความเป็นพิษ

-การศึกษาความเป็นพิษเฉียบพลันของสารสกัดจากเมล็ดคำแสดที่ให้ทางปากของหนูถีบจักร ในขนาด 16.0 กรัม/กิโลกรัมหนู พบว่า สารสกัดไม่ทำให้เกิดอาการเป็นพิษเฉียบพลัน และหนูไม่ตาย

-การศึกษาความเป็นพิษของสารสกัดจากเมล็ดคำแสดในหนูวิสตาร์ ในขนาด 60.0 มิลลิกรัม/ตัว/วัน พบว่า สารสกัดไม่มีผลต่อน้ำหนักตัว พฤติกรรมการกินอาหาร น้ำหนักอวัยวะสัมพัทธ์ ค่าทางเคมีคลินิก และหลังจากการผ่าซากไม่พบการเปลี่ยนแปลงของอวัยวะภายในเช่นเดียวกัน

-การศึกษาความเป็นพิษของคำแสดในหนูวิสตาร์ ที่ขนาด 1 และ 2 กรัม/วัน/กิโลกรัมหนู เป็นเวลา 43 วัน พบว่า สารสกัดจากคำแสดไม่แสดงความเป็นพิษในหนูแต่อย่างใด

การใช้ประโยชน์:

-เนื้อหุ้มเมล็ดใช้ทำเป็นสีสำหรับแต่งอาหาร แต่งสีเนย สีไอศกรีม ฝอยทอง น้ำมัน หรือเพื่อเพิ่มความเข้มของไข่แดง เป็นต้น และยังใช้เป็นสีสำหรับย้อมไหมและฝ้าย ผ้าขนแกะ ฯลฯ นอกจากนี้ยังใช้ผสมในยาขัดรองเท้า ยาขัดหนัง ขัดพื้นเพื่อจะทำให้หนังมีสีแดงคล้ำ ฯลฯ โดยนำเมล็ดมาแช่ในน้ำร้อนและหมักทิ้งไว้หลาย ๆ วัน เพื่อทำให้ผงสีส้มที่มีชื่อว่า Bixin ตกตะกอน แล้วจึงแยกเอาเมล็ดออก แล้วนำน้ำสีที่ได้ไปเคี่ยวจนน้ำเกือบแห้ง และนำไปตากแดดจนแห้งเป็นผง เก็บไปใช้ในการย้อมสีต่อไป โดยสีที่ได้คือสีแสด หรือเรียกว่าสี Annatto, Arnotto, หรือ Orlean และเป็นสีที่ไม่มีพิษ

-น้ำมันจากเมล็ด สามารถช่วยรักษาสภาพของน้ำมันพืชและผลิตภัณฑ์นมได้

-เมล็ด นำมาบดสำหรับใช้ผสมอาหารไก่ เป็ด หรือนกกระทา เพื่อช่วยความเข้มของสีไข่แดง

-เปลือกต้น ของคำไทยหรือคําแสดสามารถนำมาใช้ทำเป็นเชือกได้ดี

-นิยมใช้ปลูกกันเป็นไม้ประดับเพื่อความสวยงาม เพราะนอกจากดอกก็ยังมีผลที่ออกเป็นกลุ่ม ๆ ดูสวยงามกว่าดอกเสียอีก และยังมีความทนทานมากกว่าดอกหลายเท่าอีกด้วย โดยจะมีทั้งพันธุ์ผลสีแดงและผลสีเหลือง ในประเทศไทยเราส่วนมากแล้วจะปลูกแต่พันธุ์ผลสีแดง หากนำพันธุ์ผลสีเหลืองมาปลูกคู่กับพันธุ์ผลสีแดงก็จะทำให้เกิดความงดงามมากยิ่งขึ้น

-ชาวท้องถิ่นดั้งเดิมในอะเมซอนจะใช้เนื้อหุ้มเมล็ดทาเพื่อแต่งลวดลายตามร่างกายและใบหน้า เพื่อแสดงความเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัว

-ในประเทศอินเดีย มีการนำผงหุ้มเมล็ดที่เรียกว่า กมลา สำหรับต้มย้อมผ้าไหม และขนสัตว์ ที่ได้เนื้อผ้าเป็นสีส้มอมแดง