Select your language TH EN

อื่นๆ ความรู้ทั่วไป thai-herbs.thdata.co thdata.co

โรคระบบทางเดินอาหาร โรคติดต่อทางน้ำและอาหาร สุขภาพ ความรู้ทั่วไป

อ่านบทความอัตโนมัติ

โรคท้องเสีย (Diarrhea)

องค์การอนามัยโลกได้ให้นิยามว่า ท้องเสีย (Diarrhea) หมายถึง การถ่ายอุจจาระเหลว หรือถ่ายฯเป็นน้ำตั้งแต่ 3 ครั้งขึ้นไปต่อวัน โดยอาจถ่ายฯเป็นน้ำ หรือถ่ายฯเป็นมูกเลือดที่เรียกได้อีกชื่อว่า โรคบิดหรือเป็นบิด

เมื่อท้องเสียหายได้ภายใน 2 สัปดาห์เรียกว่า ท้องเสียเฉียบพลัน(Acute diarrhea)
เมื่อท้องเสียนาน 2 - 4 สัปดาห์เรียกว่า ท้องเสียต่อเนื่อง (Persistent diarrhea)
เมื่อท้องเสียนานมากกว่า 4 สัปดาห์ขึ้นไปเรียกว่า ท้องเสียเรื้อรัง(Chronic diarrhea)

ท้องเสีย อาจเรียก ท้องร่วง หรือ อุจจาระร่วง หรือ ท้องเดิน เป็นโรคที่พบบ่อยมากโรคหนึ่ง โดยมักพบในประเทศกำลังพัฒนาและในประเทศที่ยังไม่พัฒนารวมทั้งประเทศไทย โดย เฉพาะมักเกิดในเด็กเล็กอายุต่ำกว่า 5 ปีที่เป็นปัญหาสาธารณสุขจากการขาดสุขอนามัยพื้นฐานในการดูแลตนเอง การดูแลตนเอง และของชุมชน รวมทั้งขาดแหล่งน้ำสะอาด

นอกจากนั้น ท้องเสียที่พบได้บ่อยอีกชนิดคือ ท้องเสียจากการท่องเที่ยว (Travelers diarrhea) ซึ่งมักเกิดจากการกินอาหารและดื่มน้ำไม่สะอาดในการเดินทางท่องเที่ยวในแหล่งที่ขาดสุขอนามัยพื้นฐานเช่นเดียวกัน

ท้องเสียมีสาเหตุจากอะไร?

ท้องเสีย โดยทั่วไปมักเกิดจากการกินอาหารและดื่มน้ำปนเปื้อนเชื้อโรค หรือจากมือ ไม่สะอาด อุจจาระ/เชื้อโรคที่ปนเปื้อนจากมือจึงก่อให้เกิดการติดเชื้อได้จากมือสู่ปากโดยตรง หรือในการปรุงอาหารในการสัมผัสอาหาร/น้ำดื่มในขั้นตอนต่างๆ และรวมทั้งในขั้นตอนของการเลี้ยงดูเด็ก ซึ่งโดยทั่วไปท้องเสียจากการติดเชื้อมักเป็นท้องเสียเฉียบพลัน

เชื้อพบบ่อยที่เป็นสาเหตุให้ท้องเสียคือ เชื้อแบคทีเรีย เชื้อไวรัส และอาจพบเชื้อบิด และจากพยาธิได้

ก. แบคทีเรีย: เชื้อแบคทีเรียที่เป็นสาเหตุให้ท้องเสียมีได้หลายชนิด เช่น อีโคไล (E. coli) ซึ่งเป็นเชื้อพบบ่อยที่สุด นอกนั้นเช่น เชื้อไทฟอยด์ (Salmonella) เชื้อบิดชนิดชิเกลลา (Shigella) และเชื้ออหิวา (Cholera จากเชื้อ Vibrio cholerae)

ข. เชื้อไวรัส: ที่เป็นสาเหตุให้ท้องเสียที่พบบ่อยที่สุดโดยเฉพาะในเด็กเล็กคือ โรตาไวรัส (Rotavirus) และจากไวรัสอื่นๆเช่น ไวรัสตับอักเสบ เอ

ค. เชื้อโรคชนิดอื่นๆ: เช่น

ติดเชื้อบิด (บิดมีตัว) จากติดเชื้อสัตว์เซลล์เดียว (โปรตัวซัว/Protozoa) ที่มีชื่อว่า อะมีบา (Amoeba) ที่เรียกว่า โรคบิดมีตัว หรือ
ติดเชื้อพยาธิ เช่น พยาธิเข็มหมุด (Pinworm) ซึ่งบางคนเรียกว่า พยาธิเส้นด้าย (Threadworm), พยาธิสตรองจิลอยด์ (Strongyloides)
นอกจากการติดเชื้อแล้ว ท้องเสียยังเกิดจากสาเหตุอื่นๆได้อีก เพียงแต่พบน้อยกว่าจากการติดเชื้อมากเช่น

ท้องเสียจากโรคกลุ่มอาการดูดซึมอาหารได้น้อย (Malabsorption syndrome) ซึ่งมักเป็นท้องเสียแบบต่อเนื่องหรือแบบเรื้อรัง ซึ่งมีสาเหตุได้หลายสาเหตุเช่น
จากความผิดปกติของลำไส้แต่กำเนิด
จากเป็นโรคพยาธิ
จากการแพ้นมวัวในเด็ก
หรือในโรคมีภูมิคุ้มกันต้านทานบกพร่อง เช่น โรคเอดส์
จากโรคลำไส้อักเสบเรื้อรังต่างๆ
หรือโรคขาดน้ำย่อยอาหารจากตับอ่อน เช่น โรคตับอ่อนอักเสบเรื้อรัง

ท้องเสียจากผลข้างเคียงของยาบางชนิด ซึ่งมักเป็นท้องเสียแบบเฉียบพลันหรือแบบ ต่อเนื่อง เมื่อหยุดยา อาการท้องเสียจะหายไป เช่น

จากยาบางชนิดในกลุ่มยาแก้ปวดเอ็นเสดส์ ยาปฏิชีวนะ ยาโรคเกาต์บางชนิด และยาเคมีบำบัดในการรักษาโรคมะเร็ง

ท้องเสียจากผลข้างเคียงจากฉายรังสีรักษาในโรคมะเร็งของบริเวณช่องท้องและช่องท้องน้อย ซึ่งมักเป็นท้องเสียแบบต่อเนื่อง แต่อาการท้องเสียจะหายไปภายหลังหยุดฉายรังสีฯประมาณ 4 - 8 สัปดาห์ เช่นในการรักษา โรคมะเร็งปากมดลูก โรคมะเร็งลำไส้ใหญ่ โรคมะเร็งไส้ตรง

ท้องเสียมีอาการอย่างไร?

อาการสำคัญจากท้องเสีย คือ การถ่ายอุจจาระตั้งแต่วันละ 3 ครั้งขึ้นไป ส่วนอาการอื่นๆที่อาจพบ ร่วมด้วย เช่น

ปวดท้อง ปวดมวนท้อง ปวดท้องแบบปวดเบ่ง
อ่อนเพลีย
นอกจากนั้นขึ้นกับสาเหตุ เช่น
มีไข้ ปวดเมื่อยตัว เมื่อเกิดจากติดเชื้อแบคทีเรีย หรือเชื้อไวรัส
หรือถ่ายเป็นมูกเลือด เมื่อเกิดจากติดเชื้อบิด

ทั้งนี้อาการสำคัญที่สุดและอาจเป็นสาเหตุให้เสียชีวิตได้รวดเร็วคือ อาการจาก ร่างกายขาดน้ำ (ภาวะขาดน้ำ) และสูญเสียเกลือแร่ (Electrolyte) ที่ออกร่วมมาในอุจจาระ

ก. อาการสำคัญของการขาดน้ำในผู้ใหญ่ ที่สำคัญคือ

กระหายน้ำมาก
ปัสสาวะน้อย ปัสสาวะมีสีเหลืองเข็มจัด
ปากแห้ง ลิ้นแห้ง ผิวแห้ง เมื่อเป็นมากตาจะลึกโหล เพราะเนื้อเยื่อรอบๆตาขาดน้ำไปด้วย
เมื่อขาดน้ำมากรุนแรงจะ วิงเวียน มึนงง กระสับกระส่าย และช็อกในที่สุด

ข. อาการขาดน้ำในเด็ก: ส่วนใหญ่คล้ายคลึงกับในผู้ใหญ่ ยกเว้นในเด็กอ่อนซึ่งมักไม่มีปัสสาวะเลย กระหม่อมจะบุ๋มลึก และไม่มีน้ำตาเมื่อร้องโยเยหรือร้องไห้

แพทย์วินิจฉัยสาเหตุท้องเสียได้จากอะไร?

แพทย์วินิจฉัยสาเหตุท้องเสียได้จาก

การสอบถามประวัติทางการแพทย์ต่างๆ ที่สำคัญ เช่น อาการ การกินอาหาร โรคประจำตัวต่างๆ การกินยา และการไปท่องเที่ยว จำนวนครั้งของการอุจจาระ ลักษณะอุจจาระรวมทั้งกลิ่นและสี
การตรวจร่างกาย
และอาจมีการตรวจสืบค้นอื่นๆเพิ่มเติม ทั้งนี้ขึ้นกับดุลพินิจของแพทย์ เช่น

การตรวจอุจจาระ
การตรวจเชื้อ การเพาะเชื้อ
การตรวจเลือดดูค่า เกลือแร่ในเลือด
หรือการตรวจเลือดดูการติดเชื้อไวรัสตับอักเสบ

รักษาท้องเสียได้อย่างไร?

แนวทางการรักษาท้องเสีย ที่สำคัญ คือ

การรักษาและป้องกันภาวะขาดน้ำ ซึ่งเมื่อผู้ป่วยดื่มไม่ได้ หรือท้องเสียรุนแรง อาจเป็นการให้น้ำเกลือทางหลอดเลือดดำ แต่ถ้ายังกิน/ดื่มได้ การรักษา คือ การดื่มน้ำหรือดื่มน้ำเกลือแร่ซึ่งเป็นยาผงละลายน้ำที่ทั่วไปเรียกว่า ยาโออาร์เอส (ORS, Oral rehydration salts)

นอกจากนั้นคือ

การรักษาตามสาเหตุ เช่น

อาจให้ยาปฏิชีวนะเมื่อเกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรีย

และการรักษาประคับประคองตามอาการ เช่น

ยาบรรเทาปวดท้อง/ยาแก้ปวดท้อง
หรือยาลดไข้
การให้น้ำและเกลือแร่ทางหลอดเลือดดำ/ให้น้ำเกลือ กรณีท้องเสียมาก

โดยทั่วไป แพทย์มักไม่แนะนำการกินยาหยุดท้องเสีย เพราะการถ่ายอุจจาระเป็นวิธีหนึ่งที่ร่างกายใช้กำจัดเชื้อโรคและ/หรือสารพิษจากเชื้อโรคออกจากร่างกาย อย่างไรก็ตาม กรณีนี้ขึ้น กับอาการผู้ป่วยและดุลพินิจของแพทย์

มีผลข้างเคียงจากท้องเสียไหม?

ผลข้างเคียงสำคัญของอาการท้องเสียคือ

ร่างกายเกิดภาวะขาดน้ำและขาดเกลือแร่
และถ้าเป็นท้องเสียแบบต่อเนื่อง หรือเรื้อรัง คือ ภาวะร่างกายขาดสารอาหาร และภูมิคุ้มกันต้านทานโรคจะต่ำลง ติดเชื้อต่างๆได้ง่าย

ท้องเสียรุนแรงไหม?

ความรุนแรงของท้องเสียขึ้นกับ

สาเหตุ
ปริมาณเชื้อโรคที่ร่างกายได้รับ
ภาวะร่างกายขาดน้ำ/ภาวะขาดน้ำ
และสุขภาพ หรือภาวะภูมิคุ้มกันต้านทานโรคของผู้ป่วย

โดยทั่วไปมักรักษาควบคุมโรคได้ ยกเว้นในผู้ป่วยมี ภูมิคุ้มกันต้านทานโรคต่ำ และ/หรือพบแพทย์ล่าช้า

ดูแลตนเองอย่างไร? ควรพบแพทย์เมื่อไร?

การดูแลตนเอง/การพบแพทย์เมื่อท้องเสีย คือ

พักผ่อน หยุดงาน หรือหยุดเรียน
ดื่มน้ำมากๆ ดื่มน้ำผงละลายเกลือแร่ /ORS เมื่อถ่ายเป็นน้ำหรือรู้สึกปากแห้ง
กินอาหารอ่อน อาหารเหลว หรืออาหารรสจืด
ยังไม่ควรกินยาหยุดท้องเสียด้วยเหตุผลดังกล่าวแล้ว อาจกิน ยาลดไข้ บรรเทาอาการปวดท้อง/ยาแก้ปวดท้อง
รักษาสุขอนามัยพื้นฐาน (สุขบัญญัติแห่งชาติ) เพื่อป้องกันการแพร่เชื้อสู่ผู้อื่น
เมื่อท้องเสีย ควรรีบพบแพทย์/มาโรงพยาบาล เมื่อ

มีอาการร่างกายขาดน้ำ ดังได้กล่าวในหัวข้อ อาการฯ
อาการท้องเสียไม่ดีขึ้นภายใน 1 - 2 วัน (ในเด็กเล็ก ผู้สูงอายุ หรือคนมีภูมิคุ้มกันต้านทานโรคต่ำ ควรพบแพทย์เมื่ออาการท้องเสียไม่ดีขึ้นภายใน 1 วัน)
ปวดท้องมาก และ/หรือ คลื่นไส้ อาเจียน และ/หรือ ตัว/ตาเหลือง
มีไข้สูง
อุจจาระเป็นมูก หรือมูกเลือด หรือมีสีดำและเหนียวเหมือนยางมะตอย (อาการของการมีเลือดออกในกระเพาะอาหาร/เลือดออกในทางเดินอาหาร)

ป้องกันท้องเสียได้อย่างไร?

วิธีป้องกันโรคท้องเสียคือ การป้องกันสาเหตุซึ่งที่สำคัญคือ การป้องกันการติดเชื้อทาง อาหาร น้ำดื่ม และทางมือ ซึ่งที่สำคัญคือ

รักษา สุขอนามัยพื้นฐาน (สุขบัญญัติแห่งชาติ) รวมทั้งในการเดินทางท่องเที่ยว

กินอาหารสุกและปรุงใหม่เสมอ ดื่มน้ำสะอาด ระวังการกินน้ำแข็ง และดื่มนมสดเฉพาะที่ผ่านการฆ่าเชื้อแล้วเท่านั้น
ล้างมือให้สะอาดเสมอโดยเฉพาะก่อนกินอาหารและหลังเข้าห้องน้ำ
ไม่ใช้ ช้อน ซ่อม แก้วน้ำ ร่วมกับคนอื่น
ปฏิบัติตามข้อแนะนำในการบริโภคของกระทรวงสาธารณสุขอย่างเคร่งครัด คือ กินร้อน ช้อนกลาง ล้างมือให้สะอาดบ่อยๆ โดยเฉพาะ การล้างมือก่อนการบริโภค และหลังเข้าห้องน้ำ
ปรึกษาแพทย์เพื่อฉีดวัคซีนป้องกันโรคที่เป็นสาเหตุที่มีวัคซีนตามคำแนะนำของแพทย์/กระทรวงสาธารณสุข

อ้างอิง: หาหมอ